Abstract:
ශ‍්‍රී ලංකාවේ කලා සම්ප‍්‍රදායන් අතුරින් මහනුවර යුගයේ සිතුවම් සම්ප‍්‍රදාය, ශ‍්‍රී ලාංකේය ජන සමාජයේ කලා සම්ප‍්‍රදායන් ඉස්මතු කර දැක්වීමටත්, ජනයාගේ ජන ජීවිතත්වල ලක්ෂණ හුවාදැක්වීමටත් වැඩි අවධානයක් යොමු කර ඇත. මෙම යුගයට නෑකම් කියන්නා වූ තවත් එක් සිතුවමක් වශයෙන් වත්තේගම පුරාණ රජමහා විහාරයේ ඇති පැතිකඩ සිතුවම හඳුන්වාදිය හැකිය. සිතියම් ලක්ෂණ සහිතව නිර්මාණය වී ඇති මෙම පැතිකඩ සිතුවම හරහා ද ගම්‍යමාන වන්නේ ලාංකේය ග‍්‍රාමීය ජන සමාජයත්, එහි පැවතියා වූ සංස්කෘතික ලක්ෂණයන් පිළිබඳවයි. මෙකී සිතුවම තුළින් දක්වා ඇති රූප සහ එහි ඇති භාෂාව මගින් හෙළිවන ඉපැරණි ගැජි සමාජයත්, සංස්කෘතියත් කෙබඳුද යන ගැටලුවට පිළිතුරු සාධනය කර ගැනීම මෙම පත‍්‍රිකාවෙන්් සිදු කර ඇත. අතීත ග‍්‍රාමීය සංස්කෘතික දෘෂ්ටිය වත්තේගම සිතුවම ඇසුරින් ලෝකයට විවර කිරීමත්, තත්කාලීන සමාජයේ ගැමි විඥානය සහ සමාජ පසුබිම පැහැදිලි කිරීමටත් මෙම සිතුවම භාවිත කිරීම පර්යේෂණයේ අරමුණයි. තවද සිතුවමෙන් හෙළිවන ඉපැරණි ග‍්‍රාමිය සංස්කෘතිය, භාෂා භාවිතය, ආගජික පසුබිම, කලා සම්ප‍්‍රදායන්, ගැමි විඥානය මෙන්ම සංකේත භාවිතයෙහි ලා අදහස් පිළිබිඹු කිරීම පිළිබඳව අතීත ජන සමාජය තුළ පැවති කාරණා පැහැදිලි කර ගැනීමට ද මෙම සිතුවම මනා පිටිවහලක් වේ. ඒ සඳහා ක්ෂේත‍්‍ර අධ්‍යයනයත්, මූලාශ‍්‍ර භාවිතයත් මඟින් දත්ත ගොනු කර ගනු ලැබීය. මෙම යුගය වන විට සංස්කෘතිය තුළ සිතුවම් කලාව යම් ප‍්‍රගමනයක් ලබා තිබූ බව මෙහි වස්තු නිරූපණය සහ වර්ණ ගැන්වීමෙන් හණිනා ගත හැකිය. සිතියම්කරණය පිළිබඳ ප‍්‍රබුද්ධ දැනුමක් නොවූ එවැනි ඉතා පැරණි යුගයක වුවද භූමියේ වස්තූන්ගේ පිහිටීම පිළිබඳව අද දක්වාම දළ අවබෝධයක් ලබා ගත හැකි ලෙස මෙම සිතුවම නිර්මාණය කිරීමට ඉපැරණි ගැජියා සමත්වී ඇත. එමගින් එකල ගැජියාගේ බුද්ධිගෝචර භාවය සහ තාක්ෂණිකමය ඉදිරි පියවර පෙර ලකුණු සංස්කෘතිය තුළින් විදහා පා ඇති බව පෙනේ. සිතුවමේ චිත‍්‍රණය කර ඇති ස්තූපය, විහාර ගෙය, බෝධිය වැනි අංගවලට වැඩි ඉඩක් ලබා දී ඇත. වෘක්ෂ ගණනාවක් අතුරින් බෝධි රුක්ෂය විශේෂ ලෙස ඉස්මතු කර දැක්වීම ඒ සඳහා කදිම නිදසුනයි. එමඟින් පැහැදිලි වන්නේ එකල ගැමි සංස්කෘතිය තුළ බුදුදහමට ඉහළම ස්ථානයක් ලබා දී එය ප‍්‍රතීයමාන කිරීම සඳහා විහාරාරාම ඉදි කළ බවයි. විහාරය දුර බැහැර ජනයාගේ වන්දනයට පවා මෙම විහාරය පාත‍්‍ර වූ බව සිතිය හැක්කේ මෙවැනි සිතියම් ලක්ෂණ සහිත පෙතිකඩ සිතුවම් නිර්මාණය කිරීම සඳහා එකල ජනයා යොමු වූ හෙයිනි. මෙකල සමාජය තුළ සාක්ෂරතාවය යම් තරමක දියුණු මට්ටමක පැවති බව මෙම සිතුවමේ ඇති අක්ෂර තුළින් හඳුනාගත හැකිය. තවද ගැමි සමාජ ක‍්‍රමය තුළ මිනුම් ක‍්‍රම මෙන්ම සංඛ්‍යා භාවිතය ද පැවති බව සිතුවම් ඒ ඇති වැකි හරහා පැහැදිලි වේ. වර්තමානයේ මෙම සිතුවමෙන් නිරූපිත වස්තූන් විශාල වශයෙන් විනාශ වී ගොස් හඳුනාගැනීමට නොහැකි වුවත් එකල පැවැති ගැමි ජන සංස්කෘතියත්, භූමි ව්‍යාප්තිය පිළිබඳව තිබූ දැනුමත් ලෝකයට සනාථ කිරීම සඳහා ප‍්‍රබල සාධකයක් වශයෙන් ද, ලාංකේය ගැමි සමාජයේ සහ සංස්කෘතික ලක්ෂණ ලෝකයට විදහා පාන්නාවූ වැදගත් මූලාශ‍්‍රයක් වශයෙන් වශයෙන් ද වත්තේගම විහාර සිතුවම වැදගත්වේ.